We rijden van Bolsward, via Baburen, Parrega en Workum, naar onze eindbestemming Oudemirdum, wat hebben ze Friesland toch mooie plaatsnamen. Het landschap steekt daar eerlijk gezegd wat flets bij af, functioneel boerenland waarin ieder karakteristiek hoekje reeds lang  geleden door landbouwmachines is rechtgetrokken. Het zijn de dorpen, die met hun kerktorentjes in een oase van groen nog enige charme aan het landschap geven. Het regent, het waait, in de verte een regenboog zo fel, dat je aan het eind inderdaad een pot met goud  mag verwachten. 

Sybrandy’s speelpark

We zetten de auto neer op een drassig weiland, zijn nog wat vroeg voor de voorstelling dus nemen nog even een kijkje bij ‘Sybrandy’s speelpark’, een ouderwetse uitspanning aan het IJsselmeer, of moet ik zeggen ‘aan de voormalige Zuiderzee’? Op links het windmolenpark bij Lelystad, aan de overkant de toren van de Dromedaris, de oude stadspoort van Enkhuizen, en rechts in de verte de contouren van de Afsluitdijk.

Storm

Tot de Afsluitdijk in 1932 de Zuiderzee opdeelt in een getemd IJsselmeer en een geamputeerde Waddenzee, is het een groot zout getijdengebied. Het kloppende hart van Nederland. Als ecosysteem vormt het een spil in het leven van vele miljoenen trekkende zoogdieren, vissen en vogels vanuit het hele Atlantische gebied. De vele relatief geïsoleerde dorpen aan haar kust, van Wieringen tot Marken en van Urk tot Stavoren, hebben unieke, eeuwenoude culturen die zijn vervlochten met het leven in de Zuiderzee. Maar die zee kan er ook flink tekeergaan. Op 13 en 14 januari 1916 steekt een grote storm op in Nederland. In de weken ervoor staat er al een krachtige zuidwesten en westenwind waardoor er veel water vanuit de Noordzee de Zuiderzee in is gedreven. Door de storm pakt het gestegen water zich samen in huizenhoge golven.  Als gevolg breken op tientallen plaatsen de dijken. Enkele houten huizen op Marken vallen compleet om. Alleen al in de provincie Noord-Holland vallen 21 doden, bij diverse scheepsrampen op zee komen nog eens 32 mensen om. De ramp maakt de geesten rijp voor het plan dat ingenieur Lely al in 1891 ontwierp: afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee.

Kijken in de regen

We trekken onze regenpakken aan en lopen samen met de rest van het publiek naar de tribune die  een spectaculair uitzicht biedt op het Oudemirdumerklif. Het heeft iets vrolijks, het heeft iets samenzweerderigs; iedereen zit deze avond binnen maar wij kijken op deze verlaten plek in de stromende regen naar de voorstelling ‘Het verdriet van de Zuiderzee’.  Alleen het decor is al schitterend: Niet van echt te onderscheiden water -dat halverwege de voorstelling land zal worden- uitlopend in het IJsselmeer.

Ramp

Als de acteurs bij de openingsscène opkomen als vogels, de geluiden maken van vogels, zwermen op de achtergrond ook echte vogels voorbij, is ook het geluid van echte vogels te horen. Ganzen, aalscholvers, meeuwen, ze doen deze avond gewoon mee. De voorstelling voert ons mee met het drama dat zich afspeelt voor en na de feestelijke voltooiing van de Afsluitdijk. Want de Afsluitdijk mag in die jaren dan het symbool zijn van vooruitgang, er is ook een schaduwzijde die in alle euforie nauwelijks wordt belicht. Vissers die massaal hun boten laten zinken omdat er voor de visserij geen toekomst meer is, sommigen worden boer, anderen gek.  Omdat er na de afsluiting alleen nog maar zoet water wordt aangevoerd, wordt het meer eerst brak en is het na ongeveer twee jaar in 1934 vrijwel geheel verzoet. Dat klinkt als een zakelijk feit, maar er voltrekt zich in die twee jaar niet minder dan een ecologische ramp.^. Zeehonden, dolfijnen, vissen, al het leven gaat dood omdat het geen kant meer opkan, het water stinkt jarenlang naar rotting. Het tij dooft uit. De kustdorpen en stadjes zijn plotsklaps culturen in uitzichtloos ballingschap.

Begin

Vandaag de dag zou een dergelijke dijk daarom niet meer op deze manier mogen worden gebouwd. We zijn anders gaan denken over de waarde van natuur. Sinds 2021 wordt ecocide, het bewust vernietigen van de natuur, door het Europees Parlement bestempeld als een misdaad. Nu, bij de grootschalige renovatie van de Afsluitdijk wordt met de kennis en technieken van nu dan ook geprobeerd iets van de 90 jaar geleden aangerichte schade te herstellen. Er komt een kilometerslange slingerende rivier voor vissen, dwars door de Afsluitdijk. Een innovatief project om de Waddenzee en het IJsselmeer weer met elkaar te verbinden. De verwachting is dat miljoenen trekvissen de rivier gaan gebruiken. Het is een begin.

De natuur pakt je altijd terug

De Afsluitdijk werkt ook aan de andere kant van de dijk nog steeds door in het Waddengebied. In de Zuiderzee liepen door eb- en vloedstromingen tot ver in het huidige IJsselmeer diepe slenken  Na de bouw van de Afsluitdijk zijn de getijdenbewegingen gestopt of verlegd waardoor voormalige stroomgeulen verzanden. Dat we tot op de dag van vandaag permanent aan het baggeren zijn in de Waddenzee om de vaargeulen richting de Waddeneilanden open te houden, is een direct gevolg van het aanleggen van de Afsluitdijk. ‘Je kunt wel denken dat je de natuur kunt temmen, maar links of rechtsom pakt natuur je altijd terug’, zegt bioloog Cora de Leeuw hierover als ik bij haar langs ga om iets meer te leren over de werking van het Waddengebied. ‘Ruimte geven, meebewegen is vaak veel verstandiger’.

Meebewegen

Geldt dat niet ook voor mij? flitst het door me heen als Grietje Bosker (Keja Klaasje Kwestro)  in een indrukwekkende scène niet alleen treurt om de verdwenen zee, maar ook om haar verdwenen lief. Ook in mij woeden soms hevige stormen, komen vroeg of laat altijd weer onbeheersbare en verwoestende krachten los. Bang als ik ben, weet ik niets beters te bedenken dan deze krachten steentje voor steentje in te dammen en te bedijken; niets aan de hand, loopt u vooral door, de situatie is alweer onder controle. Maar vroeg of laat word ik altijd weer overspoeld, gaat het leven genadeloos met me aan de haal. Hoe zinvol is dan die permanentte dijkbewaking? Misschien horen die stormen en overstromingen er wel gewoon bij. Is meebewegen en ruimte geven inderdaad verstandiger. ‘Jij hebt je zelf drooggelegd, wat blijft er van het leven over als je alle vocht er uitperst?’

Stil en onder de indruk

Zo wordt mijn hoofd overspoeld met gedachten terwijl ik ogen en oren tekortkom. De muziek, het licht, de entourage, alles klopt. Met één overweldigend gebaar wordt het weidse landschap ingepolderd: Inne Minnes (Jasper Stoop) rent naar de waterrand en trekt een honderden meters lang gaasdoek mee. Wat eerst de zilveren schittering leek op de Zuiderzee, wordt het prille groen van nieuw boerenland. Regisseur Geert Lageveen zit een stoeltje voor me zichtbaar te genieten, ook hij ziet dat het goed is. Legt na het slotapplaus zijn hand om de schouder van een mevrouw die verontschuldigend zegt ervan te moeten huilen. ‘Dat mag toch mevrouw, we zijn toch hier om ons te laten raken’. Stil en onder de indruk rijden we terug.