We fietsen van onze trekkershut bij het Ambonezenbosje over de dijk naar ‘De punt van Reide’. De Punt van Reide is een landtong in de Eems. Een prachtig kweldergebied waar veel vogels broeden en dat wordt beheerd door het Groningers Landschap.

Zeehondenwand

Van het voorjaar tot het najaar staat er op de dijk een zeehondenkijkwand opgesteld, die ook als wij er langsfietsen druk wordt bezocht door toeristen aan de ene, en zeehonden aan de andere kant. Daar kun je iets van vinden – is dit nog natuur?- maar een uniek schouwspel is het wel. Daarbij is de kijkwand nou niet bepaald de eerste bebouwing op ‘de punt’. Omstreeks het jaar 1000 wordt er voor het eerst over ‘het Reiderland’ geschreven. Er liggen in die tijd twee dorpen: Westerreide en Oosterreide. In de veertiende eeuw wordt er een Dominicaner nonnenklooster gevestigd. Dat betekent dat Reide in die tijd een welvarend handelscentrum moet zijn geweest, want de Dominicaner orde is een bedelorde, met een voorkeur voor centra waar wat te halen valt. Waar Oosterreide precies gelegen heeft is nog altijd een raadsel.

Stormvloed

Tussen 1200 en 1300 worden er dijken aangelegd om het opgeslibde land en het achterland te beschermen tegen de zee, maar door inklinking komen de achter de dijken liggende veengronden steeds lager te liggen. In de 14e eeuw gaat het mis. Door stormvloeden breken de dijken, veel van de lage veengronden stromen onder, de huidige Dollard begint zich te vormen. De Cosmas en Damianusvloed in 1509 geeft het  gebied de definitieve nekslag, heel het Reiderland  loopt onder, de Dollard  wordt groter dan ooit, alleen ‘de Punt van Reide’ overleeft de ramp. Om ervoor te zorgen dat niet nog meer land weg slaat, wordt de Punt van Reide versterkt en wordt er een strekdam aangelegd om de vloedstroom uit de kust te houden.

Batterij Fiemel

Dat is al een gigantisch verhaal, maar wie goed kijkt ontdekt nog meer sporen uit het verleden. In de Tweede Wereldoorlog gebruiken ook de Duitsers deze strategische plek om de havenmonding van de Eems en de stad Emden te verdedigen. Op de voormalige schans worden twee zoeklichten geplaatst, binnendijks bunkers met daarop afweergeschut. Op de punt staat nog een barak die echter al snel bij een stormvloed wordt weggespoeld. In 1943 zoeken ze een droger heenkomen en wordt Batterij Fiemel gebouwd, onderdeel van de Atlantikwall, de verdedigingslinie langs de hele westkust van Europa. De meeste bunkers zijn inmiddels gesloopt, maar hier bij Fiemel tegen de dijk zijn er nog twee te bekijken, en dat doen we dan ook. Boven op een van de bunkers is een groot blauw kanon geplaatst. Niet origineel, maar dat we ons een beetje kunnen inbeelden hoe het was. (Foto).

Sluizencomplex

En de geschiedenis gaat verder. Lopend over de punt speur ik naar de resten van het sluizencomplex dat hier ooit in aanbouw was. Het maakte onderdeel uit van het grote Dollardplan. De ontdekking van gas, heel veel gas onder de Groningse bodem leidt tot nieuwe toekomstvisioenen voor dit gebied, tot dan toe vooral bevolkt door herenboeren en hun landarbeiders. Een oud, maar nooit levensvatbaar geacht plan wordt van stal gehaald: de Eemshaven. En bij het plan voor een haven zal het niet blijven. Want een haven aan zee in combinatie met al dat goedkope gas maakt dit door werkloosheid geteisterde gebied opeens de ideale pek voor een nieuwe fabriek van de hoogovens, DSM, een aluminiumsmelter. Het gas en de haven zullen Groningen opstoten in vaart der volkeren. Het leidt tot een wonderlijk verbond tussen VVD en CPN, tussen boeren en (land)arbeiders; een gezamenlijk plan waarbij de Dollard deels zal worden ingepolderd -meer land dus meer opbrengst voor de boeren-  waarbij er tegelijk een kanaal gegraven wordt -het Dollardkanaal- dat de Eemshaven zal verbinden met het achterliggende Groningerland.  Zeeschepen zullen voortaan kunnen doorvaren tot aan Pekela, zeeschepen die voor werkgelegenheid zorgen en welvaart!  Onderdeel van de werken is de bouw van een nieuw sluizencomplex bij de Punt van Reide, dat het water van het nieuwe kanaal moet afvoeren. In 1974 wordt het kunstwerk – kosten 30 miljoen gulden – opgeleverd.

Kluten naar de kloten

Maar nooit is er ook maar een druppel water door de sluisdeuren gevloeid. De aanleg van het Dollardkanaal wordt gestuit door een onneembare hindernis: de kluut. Milieu- en natuurbeschermers, verenigd in de Werkgroep Dollard, hebben deze vogel verheven tot boegbeeld in hun strijd tegen aantasting van het kwelderlandschap.  En met succes: de bezwaren van de werkgroep vinden weerklank bij het in 1973 aangetreden eerste kabinet Den Uyl. Kamerleden, ministers en staatssecretarissen reizen met regelmaat af naar ‘het Hoge Noorden’ om de situatie zelf in ogenschouw te nemen. Ook de premier onderneemt de tocht in 1974. Jammer genoeg is er die dag door de dichte mist minder dan vijf meter zicht. ‘Waar zijn die vogeltjes nou?’, roept hij volgens overlevering als hij de dijk over klimt. Binnen het kabinet worden over de kwestie heftige discussies gevoerd, het leidt zelfs tot een ‘kluutcrisis’ tussen voor- en tegenstanders van het terugschroeven van het plan uit 1966. Minister Boersma herinnerde zich later: ‘En toen was het: nee, dat buitendijkse kanaal kan niet, want dan gaan de kluten naar de kloten. Nou, we hebben er weken over gedaan om daar uit te komen.’ Het plan wordt uitgesteld en in 1981 definitief afgeblazen.  Het complex bij de Punt van Reide wordt in 1990 – voor 7 miljoen gulden – weer  afgebroken. De aangelegde Breebaartpolder wordt het jaar erop gekocht door Het Groninger Landschap, en teruggegeven aan de natuur door in de zeedijk een pijp aan te leggen om de getijdewerking te herstellen. En in die polder lopen we nu, midden in de natuur, als je niet beter weet is het alsof dit gebied er altijd al is geweest.

Zorgsuper

Even later  fietsen we, met een omweg, door richting Termunten. In Woldendorp stoppen we bij de dorpswinkel om een broodje te kopen, dat we opeten op het prachtig nieuw aangelegde dorpspleintje.  De supermarkt van Woldendorp sloot een aantal jaar geleden haar deuren, maar gelukkig is daar met vereende krachten en met steun van het nationaal programma Groningen een ‘zorgsuper’ voor in de plaats gekomen. Ze maakten er een mooi filmpje over: https://vimeo.com/709406341 Het is nog steeds een volwaardige dorpswinkel, alleen word je nu geholpen door mensen met een beperking, waardevol voor hen en voor het dorp. Tevens kunnen dorpsbewoners er terecht  voor informatie of steun op het gebied van welzijn en wonen. Zo blijft met betrokken bewoners en een beetje kunst en vliegwerk een dorp als Woldendorp toch overeind.

Kan minder

In Termunten kuieren we over de sluis richting de haven. Het is laag tij, de bootjes liggen in het slik. We besluiten de dag met een flesje bier op een terrasje aan het water. ‘Mooier wordt het niet’, wil ik zeggen, maar Irma is me voor met de Groningse variant: ‘Kan minder’.