Nordstrandischmoor, drie geschakelde Warften (terpen) groot, ligt bij laag water op nog geen drie kwartier lopen van Nordstrand. Hoe hebben we dit bij ons vorige bezoek, toen we naast Nordstrand ook Pellworm bezochten, over het hoofd kunnen zien?

Nordstrand, Pellworm en Nordstrandischmoor zijn alle drie overblijfselen van de veel grotere Hallig Nordstrandt, dat in oktober 1634 werd verzwolgen tijdens een springvloed. Na een aaneenschakeling van stormvloeden en overstromingen wordt begin vorige eeuw begonnen met aanleg van stenen beschoeiingen om ‘moor’ met als doel verder landverlies te voorkomen, sindsdien heeft het haar huidige contouren. In 1993 is het ‘eiland’ via een drie kilometer lange spoordam met het vaste land verbonden. Oorspronkelijk om bouw materialen naar het eiland te brengen, maar al snel worden de zelfgemaakte lorries op het smalspoor het vervoermiddel voor halligbewoners om naar het vaste land te reizen of gasten van de vaste wal op te pikken.

Storm

We parkeren de auto op het uiterste puntje van Nordstrand en lopen vanaf daar de dijk op. Met de boot naar Nordstrandischmoor zit er vanwege de nog aanhoudende storm nog altijd niet in. Al wandelend hebben we perfect zicht op ‘moor’, waarbij het perspectief iedere vijf minuten verandert; het ene moment kijken we naar een lang gerekt eiland met verschillende uit elkaar liggende terpen, het volgende moment naar een grote bult met verschillende huizen, was ik nu maar filmer of fotograaf.

Volkskrant

Vier jaar geleden maak ik door het lezen van een artikel in de Volkskrant over Nordstrandischmoor voor de eerste keer kennis met het fenomeen ‘Halligen’. Ik ben direct verkocht, niet alleen door de schitterende foto’s, ook door het verhaal van Nommen Kroeze  die met zijn familie al zijn hele leven op het eiland woont en beeldend vertelt over de strijd tegen het steeds hoger stijgende water: ‘Als er de afgelopen jaren geen nieuwe ‘warft’ was  gebouwd, waren wij de eerste klimaatvluchtelingen van Duitsland geweest’. Na het lezen van dit verhaal neem ik mij voor de komende jaren alle Waddeneilanden inclusief de Halligen te bezoeken, het begin van mijn waddenproject.

Veertig keer

‘ Vijf stappen van de schuurdeur stond het zeewater. Nommen Kruse wijst op de dunne rand aangespoelde plantenresten en ander materiaal op de rand van zijn terp en over de toegang tot het erf. ‘Tot daar kwam het zondag.’ Kruse woont met zijn familie – vrouw Steffi, vier kinderen, moeder Ruth en broer Erik – op Nordstrandischmoor, een kweldereilandje zonder zeewering in het noordelijke deel van de Duitse Waddenzee. De eeuwenoude terp waarop de familie Kruse woont, is hun enige bescherming tegen de zee, maar nu de zeespiegel stijgt is die terp – de Norderwarft – niet meer hoog genoeg. Daarom bouwde Kruse afgelopen jaar een nieuwe terp, 32 duizend ton zand, toegedekt met een dik pakket zeeklei en een laag graszoden, 2 meter hoger dan de oude Norderwarft. Zo’n veertig keer per jaar heeft Norstrandischmoor te maken met een ‘landunder’, wanneer bij springtij of harde wind de zee over het land stroomt en alleen de boerderijen nog uit de golven steken.  De meest recente vloed, waarbij het water tot een meter onder de rand van de Norderwarft stond, vijf stappen van de schuurdeur, was relatief hoog. Een ééns-in-de-drie-jaarvloed, schat hij. Heel af en toe komt het water nog hoger. Midden op de Hallig, tussen de terp met het schooltje (vier leerlingen) en het speelplaatsje dat de bewoners een paar jaar geleden hebben gebouwd, staat een verweerde houten paal waarop de hoogste waterstanden gemarkeerd zijn: 1634, 1825, 1962, 1976, 1981, 1990, 1999. Dat klinkt verontrustend, maar Ruth Kruse probeert uit te leggen dat een Landunter voor Halligbewoners geen angstige of zelfs abnormale situatie is. ‘We zitten echt niet de hele tijd uit het raam te kijken; het leven gaat gewoon door. Er zijn klussen op de boerderij, de kinderen moeten eten.’

Sedimentatie

De Landunters lijken een bedreiging maar hebben ook een positieve uitwerking; na elke overstroming blijft een laagje sediment achter, waardoor de bodem jaar na jaar langzaam stijgt. ’Onderzoekers van de Georg-August Universiteit in Göttingen meten sinds 2007 de sedimentatie op Nordstrandischmoor en de iets noordelijker gelegen Halligen Hooge en Langeness. Volgens onderzoeksleider Matthias Deicke stijgt de bodem op Nordstrandischmoor gemiddeld 2,5 millimeter per jaar. Hij maakt wel een kanttekening: de zeespiegel stijgt sneller. In het noordelijke deel van de Waddenzee is de zeespiegelstijging ongeveer 4,5 millimeter per jaar,  als er niets gebeurt, zinken de Halligen uiteindelijk in de golven. Deicke werkt in samenspraak met Halligbewoners aan experimenten om de sedimentatie te verbeteren. Het komt erop neer dat er gedurende langere tijd méér zeewater langer op de Hallig moet blijven staan. Soms is dat verrassend simpel. ‘Op Hooge hebben we rond een perceel een 50 centimeter hoge aarden wal gebouwd. Daardoor loopt na een stormvloed het water langzamer weg, waardoor er meer sediment kan neerslaan.’

Vogels

‘Toch is het meest zichtbare gevolg van klimaatverandering niet eens de zeespiegelstijging’, vertelt Ruth Kruse, moeder van Nommen verderop in de reportage. ‘Door de opwarming van het zeewater verandert het voedselaanbod voor de vogels. Vroeger broedden hier wel zeshonderd paartjes Noordse stern en visdiefjes. Nu zijn dat er misschien nog zestig. De vissen zijn eerder gaan paaien, maar broedvogels passen zich minder snel aan, legt ze uit. Tegen de tijd dat de eieren uitkomen, is de jonge vis te groot als voedsel voor de kuikens.’

Het hele verhaal komt langzaam weer terug tijdens de vijf kilometer lange tocht tegen de storm in over de dijk, enkel en alleen om ter hoogte van Luttmorsiel het punt te zien waar het treinwagonnetje -de lorrie-  aan land komt, het roestige spoor in zee verdwijnt. Maar zeg nou zelf, een piepklein treintje naar een piepklein eilandje waar dan ook nog eens een piepklein schooltje op staat, dat heeft toch iets magisch?

Hamburger Hallig

We blijven na Nordstrandischmoor zo goed en kwaad als het kan de kustlijn volgen, want iets verderop ligt  Hamburger Hallig, de volgende parel aan de Halligen ketting. Aan de landkant van de dijk is het landschap vlak, op het kale af.  Veel graan -waaruit zwarte pitjes die op maanzaad lijken worden geoogst, chiazaad?- veel windmolens  ook, niet heel veel charme. Hoe anders het landschap aan de andere kant van de dijk, waar het waddenlandschap zich in volle glorie aandient. Ginds in de verte de twee terpen die samen Hamburger Hallig vormen, tussen ons en die terpen eindeloos kwelderland en natuur.

Zilt drasland

Als de asfaltweg ophoudt zetten we de auto aan de kant. Je kunt een kaartje kopen om vanaf hier met de auto het weggetje richting ‘ginds’ te volgen,  je kunt ook een fiets huren bij het café aan de dijk, maar we gaan natuurlijk, net als het leeuwendeel van de andere mensen, te voet. Wat is er mooier dan door deze prachtige waddennatuur te struinen richting die twee mystiekere heuvels in de verte? Wat opvalt is de enorme plantenrijkdom en kleurenpracht. Je zou een vierkante meter van onder de loep willen nemen en determineren, uitzoeken en noteren hoeveel verschillende plantjes er op die ene vierkante meter te vinden zijn. De bloemen en plantjes ordenen op kleur, alleen al duizend tinten groen. De diversiteit aan vogels is al bijna even groot. Deze overweldigende natuur en het feit dat we hier überhaupt kunnen lopen is te danken aan de dam die in 1859 is aangelegd om verder landverlies te voorkomen. Sindsdien is Hambuger Hallig met het land verbonden, de 550 hectare ‘zilt drasland’ tussen dijk en terpen vormen sinds 1932 een uniek natuurgebied.

Overzicht

Zoals bij wel meer Halligen is het aanzien van de terp-eilandjes op afstand -of ze nu uit het water oprijzen of als enorme bulten uitsteken boven het drooggevallen slik- mystieker en  indrukwekkender dan als je er boven op staat. Hamburger Hallig zelf is een tikke toeristisch, maar je kunt er een goede kop koffie krijgen en er is een informatief bezoekerscentrum. Beter loop je nog een klein stukje door tot op de punt. Op die plek dient het weidse Halligen landschap zich in volle glorie aan. ‘Als dat Pellworm is, moet dat Halige Hooge zijn, en dan zijn dat Oland, Habel en Langeness’, ik begin  de geografie van het gebied steeds beter in in de vingers te krijgen.