De doorgaans lange reis met trein, bus en boot naar de volgende halte op mijn Waddenroute heeft iets van een heilzaam ritueel. Langzaam glijd ik de gehaaste wereld uit, kom ik tot rust, ik zal daarom niet snel kiezen voor een snelboot, laat staan een vliegtuigje.

Maar soms is het ook fijn niet heel ver te hoeven te reizen om een avond te kunnen vertoeven in de waddenwereld. Op een doordeweekse avond fiets ik na het werk naar de bioscoop waar de film Silence of the tides wordt vertoond. Er zijn in de loop der jaren al veel mooie films over de Wadden gemaakt, nog niet eens zo lang geleden draaide in dezelfde bioscoop de indrukwekkende film ‘Wad’ van Ruben Smit, net als de meeste Waddenfilms een echte natuurfilm. Als er al beelden van mensen in dit soort films voorkomen gaat het doorgaans om lokale paradijsvogels die met hun aanwezigheid het idyllisch eilandgevoel dienen te versterken; zie hier de laatst overgebleven visser, jutter, schaapherder van het eiland, stoere man met doorleefde kop, mensenschuw van beroep maar ondertussen wel met iedere toerist op de foto.

Anders

De film Silence of the tides van Pieter-Rim De Kroon is anders. Hoewel de natuurbeelden en geluiden die je ziet en hoort bloedstollend mooi en intens zijn, gaat deze film ook over mensen. Gewone mensen wel te verstaan. Mensen die de post bezorgen, een straaljager besturen, kokkels vangen, een schaap slachten.

Ademhaling

De film trapt af met een satellietfoto waarop een totaalshot van het hele waddengebied is te zien. Een gebied dat 500 kilometer lang is, 20 kilometer breed, dat 61 bewoonde en onbewoonde eilanden telt. Ook een gebied waar 80.000 mensen wonen en jaarlijks 10 tot 15 miljoen vogels overwinteren. Als je het gebied van zo’n grote hoogte bekijkt, inclusief het IJsselmeer en het Dollargebied waarvan nu pas echt opvalt hoezeer het er bijhoort, zie je de samenhang. En hoe het waddengebied vanaf deze hoogte iets weg heeft van een long. Dat is geen toeval, Pieter-Rim de Kroon: ‘Ik wilde de Wadden tonen als een groot, levend, ademhalend organisme. Ademhaling is vitaal voor de unieke kwaliteiten van het Wad. Voor Flora, fauna en voor de mens. De film maakt het besef van zuurstof bijna tastbaar. In- en uitademen, eb en vloed, licht en donker. Het komt ook terug in de cycli en contrasten van de seizoenen: leven en dood, storm en stilte, de massa en het individu, en dat allemaal tegen een overweldigend decor van lucht, water, wolken, wind, mist en voortdurend veranderend licht.’ Het levert prachtige beelden op van water dat komt en zich weer terugtrekt, toeristen die de eilanden overspoelen en weer vertrekken, de vrouwelijke dominee van Pellworm die een begrafenis leidt, maar evengoed een doopdienst.

Mens en natuur

Silence of the tides is een film geworden die gaat over de relatie mens en natuur. Kijk je het ene moment naar een overweldigende sterrenhemel, het volgende shot doemt een cruiseschip op dat de horizon al even adembenemend verlicht. Beelden van mensen die takken neerzetten in het slik, sprookjesachtige bakens in een weids landschap, worden afgewisseld met beelden van nieuwe markeringspunten punten in het landschap: windmolens. Het ene moment zie je hoe duizenden vogels zich tegoed doen aan schelpdieren en visjes, het volgende moment hoe een kokkelvisser sleepnetten vol schelpen wegvangt, met alle bijvangst van dien.

Kerstboom

Een hoofdrol is weggelegd voor het treintje waarmee ‘postbode Hannie’ over een fragiel smalspoor lijntje pendelt tussen de piepkleine terp eilandjes (Halligen) Oland en Langeness om post en eerste levensbehoeften te bezorgen. Iconisch beelden van een piepklein treintje dwars door het water, het wad, het niets. Als je naar dat treintje kijkt is, met de zeespiegelstijging in het vooruitzicht, de vergankelijkheid van het gebied haast voelbaar. Nu al stroomt het water hier veertig keer per jaar over het land en trekken de bewoners zich terug op hun terpen. Onderzoekers van de Georg-August Universiteit in Göttingen meten sinds 2007 de sedimentatie op het terp-eilandje Nordstrandischmoor en de iets noordelijker gelegen Halligen Hooge en Langeness. Volgens onderzoeksleider Matthias Deicke stijgt de bodem op Nordstrandischmoor gemiddeld 2,5 millimeter per jaar maar de zeespiegel stijgt sneller. In het noordelijke deel van de Waddenzee is de zeespiegelstijging ongeveer 4,5 millimeter per jaar, als er niets gebeurt, zinken alle Halligen uiteindelijk in de golven. Postbode Hannie lijkt het niet te deren, hij slingert het treintje nog eens aan, brengt pakketjes, boodschappen, een kerstboom. De zeespiegel stijgt maar het leven gaat door, adem in en adem uit.

Onderzoek

Kijkend naar onderzoekster Eva Kok die een Kanoet liefdevol van een zendertje voorziet begrijp ik waarom Isa, mijn dochter, maritiem bioloog wil worden. Eva Kok werkt als onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en onderzoekt hoe trekvogels als de kanoet hun migratieroutes variëren op basis van hun eerdere ervaringen. Je ziet hoe de vogeltjes op een pikkedonker wad bijna teder door de onderzoekers uit een net worden bevrijd, in een krat worden gedaan dat voorzichtig op een boot wordt getild. Als Eva niet veel later rustig pratend een kanoet van een zendertje voorziet, zie je dat er iets gebeurt. Ze kijkt naar het vogeltje en het vogeltje kijkt naar haar, en hoewel je altijd voorzichtig moet zijn met gedachten lezen van kanoeten, lijkt het er toch echt op dat ze elkaar verstaan.

Aan elkaar gewaagd

Zo zoomt de film in op de vraag die de komende twee jaar ook door mijn project slingert: Wat doet de mens met dit landschap en wat doet dit landschap met de mens? Waarbij niet alleen de mooie, lieve kanten van het Wad wordt getoond, maar ook de onbehouwen en rauwe. Een straaljager die temidden van broedende vogels oefendoelen plat bombardeert, zeehonden die helemaal geen knuffeldieren blijken maar roofdieren die alles opvreten wat ze voor de bek komt, inclusief de kinderen van de buurvouw. Zonder dat het overigens echt bedreigend wordt. Geen beelden van baggeraars, olie en gasplatforms, vissers die met sleepnetten het gehele bodemleven wegschrapen, of plastic soep. In Silence of de tides zijn mens en natuur aan elkaar gewaagd, maken ze deel uit van het zelfde gebied, het zelfde systeem. Ik adem in, ik adem uit en fiets naar huis.